Konno przez Mazury

Część 2

Konno przez Mazury

Zapiski z roku 1941 dla mojego brata Dietricha.

 Trasa konnej wycieczki.

27 września 1941 roku

[ Po wielotygodniowych deszczach pierwszy prawdziwie przejrzysty jasny dzień jesienny! Sissi i ja spotykamy się rankiem w Olsztynie na rampie przeładunkowej dworca towarowego. Żołnierze urlopowicze , transporty wojskowe - widok odpowiadający czasom. Jeszcze w wagonie siodłamy oba konie, bardzo niespokojne, które raz wymknąwszy się ze swojego więzienia nie ustałyby w spokoju. Płaszcze zwijamy w podłużny wałek i przypinamy z tyłu, mocujemy torby u siodeł. Teraz konie wychodzą z wagonu, głośno rżąc i parskając. ]

 Dworzec w Olsztynie 1941

Transport zwierząt w wagonach.

Jaroty (niem. Jomendorf) – największe pod względem liczby mieszkańców osiedle (jednostka pomocnicza gminy) Olsztyna, stanowiące część oficjalnego podziału administracyjnego miasta. Nazwa pochodzi od wchłoniętej przez miasto wsi. Wieś Jaroty założona została w 1342 roku na terenie komornictwa olsztyńskiego, na Warmii, kilka kilometrów na południe od Olsztyna (niem. Allenstein). Jej założycielem okazał się być Prus Jomen, od którego nazwiska pochodzi niemieckie miano ówczesnej wsi. We wrześniu 1863 roku został tu aresztowany Wojciech Kętrzyński. Do pierwszych lat po wojnie zamieszkiwana w większości przez rdzennych Warmiaków.

Ruś – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. Historycy niemieccy wskazują, że nazwy Ruś czy Ruszajny (Reuschahagen) pochodzą od Rusińskich osadników z Rusi Białej. Inni wiążą nazwę z więcierzem do połowu ryb Fischreuse. Jeszcze inni wskazują na Pruskie słowo rusite czyli ciec, a więc określenia dotyczącego wody, w tym przypadku rzeki Łyny.

 Trasa Jaroty – Ruś. Zaznaczona niebieskim kolorem.

 Ruś

[ Na śluzie między jeziorami - Łańskim i Ustrych - spotykamy robotnika leśnego, który pokazuje nam drogę do nadleśnictwa Łański Piec. ]

Śluza Jez. Łańskie – Ustrych

[Brak foto]

Łański Piec – nad jeziorem Pluszne.

[Brak foto]

Dłużek – osada przy trasie do Jedwabnego na południowym krańcu Jez. Dłużek

[  Ta kraina ma w sobie coś azjatyckiego - zresztą nasza mapa geodezyjna jedną z tych dróg, po której galopujemy, określa jako Tatarski Szlak. ]

 

Szlak tatarski (niebieska linia )

Trasa rowerowa została poprowadzona tak, aby uczestnicy zobaczyli największy głaz narzutowy na Mazurach, dawny majątek ziemski do 1945 r. własność rodziny Franckenstein w Zagrzewie, skansen w Grzegórzkach i odwiedzili kompleks wsi kmiecych i drobnoszlacheckich oraz osad leśnych. Trasa posiada wspaniałe korytarze widokowe orientowane na dominantę zamku i sylwetkę miasta. Więcej na stronie Gminy Nidzica.

28 września 1941 roku

[ Niedzielna cisza zalega nad okolicą i dwiema małymi wsiami, przez które przejeżdżamy. Za Szucią nasz towarzysz opuszcza nas na skaraju rozpościerającego się  nowego wielkiego obszaru leśnego, który rozciąga się stąd na wschód, prawie bez przerwy, na przestrzeni 80-90 km, aż do Pisza. ]

[Brak foto]

Szuć – wieś położona kilka kilometrów na południe od Jedwabnego nad rzeką Omulew.

 [ Aby odciążyć nasze konie , idziemy kawałek pieszo, w kirunku jeziora Sasek Mały, a ponieważ w tym miejscu nie możemy polegać na mapie, idziemy według własnego rozeznania. Gdy po blisko godzinie wchodzimy do lasu, oczom naszym niczym perska miniatura ukazuje sie jezioro Sasek Mały: turkusowe niebo ponad granatową wodą, a przed tym czerwonożółte pole. ]

Jez. Sasek Mały

Sasek Mały (Szoby Małe, do 1945 Paterschobensee, Schobensee) – jezioro w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim w powiecie szczycieńskim, w gminie Jedwabno, na południowy wschód od Jedwabna.

[Brak foto]

Ruski Bór – Osada położona kilka kilometrów na wschód od miejscowości Nowiny  leżącej przy trasie 57 (Szczytno – Pułtusk)

[ Wkrótce po zachodzie słońca docieramy do nadleśnictwa Chochół. ]

[Brak foto]

Chochół (niem. (Gut) Friedrichsfelde[1]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 53 (Szczytno – Myszyniec).  W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.  Wieś założona w połowie XVIII w pośród lasów. W pobliżu wsi znajduje się cmentarzysko ciałopalne z wcześniejszego okresu.

[ "Tak, na Sylcie większość była kapitanami" - powiedziała z dumą ciotka Hedwig. "Znali cały świat i wszystkie morza. A jaką mieli kulturę i elegancję, i wykształcenie, aż przyjechali kuracjusze, wtedy wszystko przepadło i teraz Sylt jest swego rodzaju nową Ameryką". ]

Wyspa Sylt z opowieści ciotki Hedwig

Wyspa leży na Morzu Północnym i jest największą z Wysp Północnofryzyjskich. Ma ona wydłużony, wąski kształt, jest położona południkowo i ma długość 38 km. W najwęższym miejscu wyspa ma zaledwie ok. 380 m, a w najszerszym ok. 12,6 km. Więcej –> Wiki

29 września 1941 roku

[ Przed nami rozciągają się olbrzymie tereny leśne wokół Chochoła, Spychowa i Pisza. ]

[ Brak foto ]

Spychowo (niem. Puppen) – wieś w północnej Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno, na Mazurach, 13 km na wschód od Świętajna i ok. 29 km od Szczytna. Spychowo jest dużą wsią, są tu m.in.: ośrodek zdrowia, poczta, szkoła, apteka a także budynek nadleśnictwa Spychowo. Więcej –> Wiki

[ Około południa zbliżamy się pod Karwicą do Jeziora Nidzkiego i teraz zwracamy się ku północy w stronę właściwego pojezierza. Najpierw przez Krzyże i Ruciane. Tutejsze miejscowści mają charakter typowych wiosek rybackich i wykazują duże podobieństwo do osad położonych na mierzei.]

 Karwica. Gospoda Klotzinga, szkoła i widok ogólny

[Brak foto]

Krzyże (niem. Kreuzofen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane-Nida w kompleksie leśny Puszczy Piskiej i nad jeziorem Nidzkim. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Wieś powstała w 1706 r. jako osada szkatułowa zasiedlona przez Mazurów. W 1948 podczas kajakowej podróży dopłynął tu Igor Newerly. Akcja jego powieściArchipelagu ludzi odzyskanych częściowo toczy się tutaj. W 1953 roku zamieszkał tu artysta plastyk Andrzej Strumiłło. Często przebywał we wsi pisarz Jerzy Putrament.

[ Zajeżdżamy do domu zdrojowego "Niedersee", konie zostawiamy na trawie i jemy wyborny sznycel, siedząc w słońcu, a przed nami rozpościera się rozległe, błękitne Jezioro Nidzkie. ]

 Dom zdrojowy Niedersee w Ruciane Nida.

[ Czy taki środek lokomocji okaże się odpowiedni dla naszych stosunkowo ciężkich koni, jest nader wątpliwe. Jezioro ma około 15 km długości - objazd 30 km, ponieważ po drodze brak jakiegokolwiek schronienia. Ale trudno, taki dzień nie powtórzy się już nigdy, a jezioro jest takie piękne, że nie możemy się z nim rozstać. ]

 Przeprawa promowa przez Jez. Bełdany w Wierzbie

[  ... i gdy wreszczei przekraczamy most w Mikołajkach, przed nami roztacza się widok na jezioro i niewielkie miasteczko spowite resztkami dziennego światła. ]

 Most w Mikołajkach

 [ Na rynku schodzimy z koni i Sissi udaje się na poszukiwania kwatery. ]

 Mikołajki Rynek i hotel Deutsches Haus.

Mikołajki, Rynek  i widok w stronę jeziora.

30 września 1941 roku

 [ Dybowo było znakomitym pomysłem. Po pierwsze - śniadanie wyborne, a po wtóre położenie rzeczywiście jedyne w swoim rodzaju; w Prusach Wschodnich nigdy dotąd nie widziałam podobnie magicznego miejsca. ]

[ Brak foto ]

Dybowo (niem. do 1938 Diebowen) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Mikołajki.  W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.  Miejscowość wymieniana w dokumentach z 1669.  Z uwagi na słowiańską genezę historycznej nazwy niemieckiej, w 1938 ówczesna niemiecka administracja nazistowska nadała miejscowości nową nazwę Dommelhof.

[ Jeszcze raz patrzymy w dal na jezioro Bełdany, które tutaj uchodzi do Śniardw. ]

 Widok na cieśninę między jeziorami Bełdany i Śniardwy. 1941r.

 Śniardwy – okolice Suchego Rogu

Wężewo – osada w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz, przy trasie Orzysz – Mikołajki.

[ Po lewej stronie od nas leżą olbrzymie obszary bagienne, a za nami, na skraju pokrytego lasem wzgórza, znajduje się cmentarz poległych w okresie wojny leżący w osamotnieniu na całkowitym uboczu. ]

 Cierzpięty – cmentarz wojenny z czasów  I wojny światowej.

 Jezioro Buwełno

 

 Strumień między jeziorami Buwełno – Ublik

[ Prowadzimy konie jeszcze przez pewien czas, a po tym, jak nasze rumaki skorzystały z wieczornego wodopoju w jeziorze Ublik, ostatnie kilometry jedziemy kłusem do majątku Lipowy Dwór, gdzie mieszka pan Bludau, znany chodowca koni... ]

 

 Jezioro Ublik

Lipowy Dwór – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Miłki. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Przed 1945 rokiem właścicielem majątku był Otto Bludau. Według danych z przełomu lat 30. i 40., posiadał on 278 hektarów pola, w tym 160 ha pól i ogrodów, 56 ha łąk, 50 ha pastwisk, 4 ha lasu do wyrębu i 8 ha nieużytków.  Po 1945 w Lipowym Dworze funkcjonował PGR, a majątek obecnie jest własnością prywatną.  W okolicy liczne bunkry i schrony, pochodzące z lat 30., pozostałość po Giżyckim Rejonie Umocnionym. Obok wsi znajduje się rów przeciwpancerny, zbudowany latem 1944 roku, w ramach rozbudowy systemu fortyfikacji. Rów przeciwpancerny łączył się z siecią grobli na Łąkach Staświńskich.

1 października 1941 roku

[ Pod miejscowością Siedliska rozstaje się z nami, a my zmierzamy prosto, coraz dalej na północ, przez Kruklin nad jeziorem o tej samej nazwie, w górę, okrążamy je i obieramy następnie lekko zachodni kierunek. ]

 

Siedliska (niem. Schedlisken) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Wydminy.

[ ... a my zmierzamy prosto, coraz dalej na północ, przez Kruklin nad jeziorem o tej samej nazwie, w górę, okrążamy je i obieramy następnie lekko zachodni kierunek. ]

 Jezioro Kruklin.

 Kruklin – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Giżycko.

 

W lewo na północ do drogi Giżycko – Węgorzewo.

 

 Cmentarz z I wojny za Spytkowem

[ Raz jeszcze wspinamy się na wzniesienie dominujące nad przesmykiem pomiędzy jeziorami Dargin i Dgał Wielki i żegnamy się ze swobodą tych dni. ]

Ciek między jeziorami. W głębi Jez. Dargin.

[ Potem  wieś Harsz i stara brukowana droga , mijamy dom Lorcków, później prom w Kirsajtach i wreszcie długi odcinek drogi przez las sztynorcki. ]

Harsz (niem. Haarschen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Pozezdrze. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Wieś założona w 1550 r. Zasadźcą był Maciej Gut, pochodzący ze wsi Świdry w dawnym starostwie piskim.

Most między jeziorami Kirsajty i Dargin

Kirsajty – przysiółek wsi Harsz w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Pozezdrze.

Sztynort  (niem. Steinort – stein – kamień, ort – miejsce) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. Wieś położona nad Jeziorem Sztynorckim, na półwyspie między trzema jeziorami Dargin, Kirsajty i Mamry. 
Kto ma Sztynort ten posiada Mazury miał powiedzieć Ignacy Krasicki do Ernsta von Lehndorffa, zauroczony urokiem posiadłości hrabiego.

.